سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز)
روبان قرمز نماد بین‌المللی آگاهی و توجه به ایدز است.[1]
آی‌سی‌دی-10	B24
آی‌سی‌دی-9	042
دادگان بیماری‌ها	5938
مدلاین پلاس	000594
ای‌مدیسین	emerg/253
سمپ	D000163

ایدز (به انگلیسی: AIDS)‏ یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی^[2] (به انگلیسی: Acquired immune deficiency syndrome)‏ نوعی بیماری است که حاصل تکثیر ویروسی به نام اچ‌آی‌وی در بدن میزبان می‌باشد. هر فردی که با ویروس اچ‌آی‌وی آلوده شده باشد و تست HIV مثبت پیدا کرد مبتلا به ایدز محسوب نمی‌شود، هنگامی تشخیص ایدز در یک فرد آلوده به HIV داده می‌شود که یا تعداد مطلق سلول‌های دارای گیرنده CD4 (گروهی از سلول‌های دفاعی بدن) به کمتر از 200 عدد در هر میلی متر مکعب خون رسیده باشد یا عفونت‌های فرصت طلب ناشی از عواملی که نمی‌توانند در افراد سالم بیماری ایجاد کنند در فرد به وجود آمده باشد.^[3] فرد آلوده به HIV در همان حالی که می‏تواند این بیماری را به دیگران منتقل کند ولی ممکن است سالها طول بکشد تا مبتلا به بیماری ایدز شود و تنها با انجام آزمایش خون می‏توان پی به وجود آن برد.^[2]

در سال 1996 سازمان ملل متحد ایدز را نه تنها به عنوان یک مشکل سلامتی مورد توجه قرار داد بلکه آن را یک مسئله بر سر راه پیشرفت بشری برشمرد. همچنین در سند استراتژی امنیت ملی ایالات متحده آمریکا (2002) این کشور خود را متعهد به هدایت جهان برای کاهش مرگ و میر اچ‌آی‌وی/ایدز دانسته‌است.^[4] در سال 2008 سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که ایدز با میانگین 1?78 مرگ هر فرد در هر یک میلیون نفر که 3?1% مرگ‎‌ها را شامل می‌شود، ششمین علت مرگ و میر بشر است.^[5]

از سال 1988 به منظور افزایش بودجه‌ها و همچنین برای بهبود آگاهی، آموزش و مبارزه با تبعیض‌ها اول دسامبر هر سال (10 آذر) به عنوان روز جهانی ایدز معین شده‌است و هر سال برای این روز شعاری نیز در نظر گرفته می‌شود^[1].

تاریخچه

ایدز اولین بار در سال 1981 در امریکا مشاهده شد. اولین مواردی که مشاهده شد در بین معتادان تزریق سرنگ و همچنین همجنسگرایان مرد قرار داشت که به دلیل نامعلومی سیستم دفاعی بدن آنها ضعیف شده بود و علایم بیماری التهاب ریه نیوموسیستیک کارینی (PCP) در آنها مشاهده می‌شد که این بیماری در افرادی دیده می‌شود که سیستم دفاعی بدنی ضعیفی دارند.^[6] سپس نوعی سرطان پوست نادر با نام کاپوسی سارکوما (KS) در میان مردان همجنسگرای گزارش شد.^[7] موارد بیشتری از بیماری PCP و KS مشاهده شد و این زنگ خطری برای مرکز پیشگیری و کنترل بیماری بود و گروهی از طرف این مرکز برای بررسی این واقعه تشکیل شد.^[8]

محققان معتقدند که هر دو ویروس HIV-1 و HIV-2 در اصل متعلق به نخستی‌سانان مرکز افریقا بوده و در اوایل قرن بیست به بدن انسان منتقل شده‌است.^[9] به نظر می‌آید که ویروس HIV-1 در اصل متعلق به مناطق جنوبی کامرون و تکامل یافته? ویروس SIV (ویروس نقص ایمنی میمونی) که در میان شمپانزه‌های وحشی شیوع دارد، بوده‌است.^[10] همچنین ویروس HIV-2 تکامل یافته? ویروس SIV میان گونه‌ای میمون به نام منگابی دودی بوده‌است که در غرب افریقا (از جنوب سنگال تا غرب ساحل عاج) زندگی می‌کرده‌است.^[11] پخ‌بینیانی مانند میمون شب نسبت به ویروس HIV-1 مقاوم هستند و این احتمالاً به دلیل یک نوع ژن پیوندی دو گونه مقاوم ویروس در آنها می‌باشد.^[12]

مدارکی موجود است که نشان می‌دهد انسان‌هایی که در شکار و یا فروش حیوانات دخالت داشتند دچار ویروس SIV شده‌اند.^[13] اگرچه SIV ویروس ضعیفی است که سیستم دفاعی بدن انسان با آن مقابله می‌کند و بیش از چند هفته در بدن انسان باقی نمی‌ماند، اما انتقال سریع و متوالی آن بین انسان‌های مختلف زمان کافی را به این ویروس برای تبدیل آن به HIV می‌دهد.^[14]

بررسی نمونه‌های خونی به جا مانده از گذشته نشان می‌دهد که اولین انسانی که مبتلا به ایدز شده در سال 1959 کنگو جان خود از دست داده‌است. این نخستین و قدیمی‌ترین مورد مرگ شناخته شده در اثر ابتلا به این بیماری محسوب می‌شود.^[15] همچنین ممکن است ویروس اچ‌آی‌وی نخستین بار در سال 1966 به آمریکا رسیده باشد.^[16] ولی عمده شیوع HIV مربوط به خارج از صحرای آفریقا (و همچنین امریکا) می‌شود و می‌توان آن را به فردی ناشناس و مبتلا به ایدز نسبت داد که در هائیتی زندگی می‌کرده‌است و با ورود به امریکا در سال 1969 به آن شیوع بخشیده‌است.^[17] پس از آن به سرعت بین گروه‌های پرخطر (در ابتدا در بین مردان همجنس‌گرا) پخش شد. در سال 1978 شیوع ویروس HIV-1 در بین مردان همجنس‌گرای مقیم نیویورک و سان فرانسیسکو، 5 درصد تخمین زده شد که بیانگر این است که هزاران نفر در کشور مبتلاً به ایدز بوده‌اند.^[17]

در آن اوایل مرکز کنترل بیماری هنوز نامی رسمی برای این بیماری انتخاب نکرده بود و معمولاً نام این بیماری را با بیماری که مریض با آن در ارتباط بود بیان می‌کردند.^[18] همچنین اسامی مانند سارکوم کاپوزی یا عفونت فرصت‌طلب نام‌هایی بوده‌اند که توسط این گروه در سال 1981 استفاده می‌شده‌است.^[19] واژه ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی اولین بار در سال 1982 توسط پژوهشگران مرکز پیشگیری و کنترل بیماری در آتلانتا به کار برده شد. تا پایان سال 1982، مواردی از ابتلا به بیماری ایدز در 5 قاره جهان شناسایی شد. همچنین مشخص شد که یک بیماری که در آفریقا به عنوان «بیماری لاغری» شناخته می‌شد، در واقع شکلی از بیماری ایدز است. در سال 1984 لوک مونتانیه در انستیتو پاستور پاریس و رابرت گالو در انستیتو ملی سرطان در واشنگتن، به طور جداگانه ویروس مولد ایدز را کشف کردند که این ویروس بعداً «ویروس نقص ایمنی انسانی» یا اچ‌آی‌وی نامیده شد. همچنین مواردی از انتقال بیماری ایدز در اثر رابطه جنسی میان دو جنس مخالف نمایان شد.^[20]

تا پایان سال 1987، در آمریکا 16 هزار و 908 نفر در اثر ابتلا به ایدز جان خود را از دست دادند. تا این زمان، سازمان جهانی بهداشت (WHO) کل موارد ابتلا به بیماری ایدز در جهان را 71 هزار و 751 نفر و تعداد کل مبتلایان به این بیماری را در آمریکا 47 هزار و 22 نفر گزارش کرده بود.^[20] سازمان جهانی بهداشت با این تخمین که ممکن است 5 تا 10 میلیون نفر در سراسر جهان به ویروس اچ‌آی‌وی مبتلا باشند، برنامه جهانی ایدز خود را راه‌اندازی کرد که بعدها در سال 1996 جای خود را به برنامه مشترک سازمان ملل متحد برای مقابله با ایدز (UNAIDS) داد. در سال 1988 سازمان جهانی بهداشت نخستین روز از ماه دسامبر را به عنوان روز جهانی ایدز نامگذاری کرده و روبان قرمز به عنوان یک نماد بین‌المللی برای ایدز معرفی شد.^[20]